KOKTENGRI.ORG.TR ::: TÜRK TARİHİ - TÜRK MİTOLOJİSİ

TÜREYİŞ DESTANI

Türeyiş Destanı, Göktürklerin ve bazı Türk boylarının kökenini anlatan efsanelerden biridir. Özellikle Uygur kaynaklarında geçen bu rivayet, kurt ve kutsal ışık motifi ile dikkat çeker.

---

Uygur Kağanlığı'nın haritası – Kamu malı

---

Tam Metin

Bir zamanlar, Orhun Irmağı'nın yukarı bölgelerinde yaşayan bir Türk boyu vardı. Bu boyun beyi, halkı ile birlikte refah içinde yaşardı. Günlerden bir gün, gökten parlak bir ışık indi. Bu ışığın içinden olağanüstü güzel bir kadın çıktı. Bey, bu kadını gördü ve ona âşık oldu.

Kadın, Tanrı tarafından gönderildiğini ve soylarının büyük bir millet olacağını söyledi. Kadın ile bey evlendi, zamanla birçok çocukları oldu. Bu çocuklar, zamanla boylara ayrıldı ve çevreye yayıldı.

Bazı rivayetlere göre, bu kadının annesi bir dişi kurttu. Kurt, kutsal bir görevle soyun devamını sağlamıştı. Böylece Türkler, hem göksel bir ışık hem de kurt soyundan geldiklerine inandılar.

Halk bu olaya "Türeyiş" adını verdi; çünkü bu onların yeniden doğuşu ve kökenlerinin kutsallığının kanıtıydı.

---

Akademik Değerlendirme
- Kurt ve Işık Motifleri: Türk mitolojisinde hem kutsal kurt hem de gökten inen ışık, Tanrı'nın kut vermesinin sembolleridir. 
- Soyun Kutsallığı: Türeyiş Destanı, Türklerin Tanrı tarafından seçilmiş bir millet olduğu inancını pekiştirir. 
- Uygur Bağlantısı: Uygur tarihî kaynaklarında yer alması, destanın bölgesel varyantlarının olduğunu gösterir. 

---

Kaynaklar
- Türeyiş Destanı Üzerine: DergiPark Makale PDF 
- Uygur Mitolojisi: Wikipedia – Uyghur People

ERGENEKON DESTANI

Ergenekon Destanı, Türklerin tarihî ve mitolojik kökenini anlatan en önemli destanlardan biridir. Bu destan, Türklerin büyük bir sıkıntı ve kuşatma sonrası yeniden doğuşunu, demir dağları aşarak özgürlüklerini kazanmalarını anlatır.

---

Ergenekon'da demir dağlar – Kamu malı / Temsili görsel

---

Tam Metin

Çok eski zamanlarda, Türk boyları büyük bir düşman baskısı altındaydı. Ordular yenilmiş, halk çaresiz bir vadide sıkışmıştı. Bu vadinin adı Ergenekon idi. Gökten ve yerden gelen yardımlarla halk burada korunuyordu, ama özgürlükleri tehlikedeydi.

Yıllar geçti. Bir gün bir demirci, vadinin içindeki demir dağları eriterek yeni bir yol açtı. Bu demir eriyip akan nehirler, halkın geçmesini sağladı. Kurt rehberliğinde Türkler Ergenekon'dan çıktılar. Halk, yeniden yayılmak ve kendi topraklarına dönmek için yola koyuldu.

Ergenekon'dan çıkan Türkler, dağları aşarak yeni yurtlara ulaştılar. Her boy kendi töresini kurdu; liderlerini seçti ve kut'u Tanrı'dan aldıklarına inandı. Böylece Türkler yeniden güçlenip tarih sahnesine döndü.

---

Akademik Değerlendirme
- Kurt ve Rehberlik Motifi: Kurt, hem koruyucu hem de yol gösterici olarak öne çıkar. 
- Demir Dağ ve Yeniden Doğuş: Demir dağ metaforu, zor zamanlarda toplumsal dayanışmayı ve direnci simgeler. 
- Töre ve Liderlik: Destan, boyların düzenini, lider seçimini ve kut anlayışını gösterir; Türk devlet geleneğinin mitolojik temelini oluşturur. 

---

Kaynaklar
- Türk Mitolojisi ve Ergenekon: DergiPark Makale PDF 
- Ergenekon Destanı Genel İnceleme: Wikipedia – Ergenekon

BOZKURT DESTANI

Bozkurt Destanı, Türklerin kökenine dair en eski efsanelerden biridir. Kurt simgesi ve göç teması etrafında şekillenen bu destan, Oğuz ve diğer Türk boylarının tarihî ve mitolojik kökenlerini açıklar.

---

Bozkurt simgesi – Kamu malı

---

Tam Metin

Uzak bir zamanlarda, Türk boyları büyük bir sıkıntı içindeydi. Düşmanlar saldırıyor, yiyecekler tükeniyordu. Halkın içinde genç bir yiğit vardı; adı Alp Er Tunga idi. Günlerden bir gün, bir Bozkurt ortaya çıktı. Kurt, bir ışık gibi parlayarak yiğidi ve halkını korudu, onlara yol gösterdi.

Halk kurda uyarak batıya doğru göç etti. Yolda birçok zorluk yaşadılar: büyük nehirler, dağlar ve vahşi hayvanlar. Bozkurt her seferinde rehber oldu, düşmanlardan sakladı, yiğitleri cesaretlendirdi.

Alp Er Tunga, kurtun yol göstericiliğinde yeni topraklara ulaştı. Orada yeni bir ülke kurdular ve törelerini düzenlediler. Bozkurt, Türklerin kutsal rehberi ve soylarının simgesi olarak kalmaya devam etti.

Halk, kurdun izini sürerken kendilerini bir soy zincirine bağladı. Böylece Bozkurt hem kurt, hem de kutsal bir koruyucu olarak nesiller boyunca hatırlanacak bir sembol oldu.

---

Akademik Değerlendirme
- Kurt Motifi: Bozkurt, Türk mitolojisinde kut ve yön gösterici simge olarak öne çıkar. 
- Göç ve Kurucu Destan: Destan, Türklerin tarihî göçlerini ve yeni yerleşimlerini anlatır. 
- Boylar ve Soylar: Alp Er Tunga ve diğer kahramanlar, Bozkurt simgesi ile birliği ve liderliği temsil eder. 

---

Kaynaklar
- Türk Mitolojisi ve Bozkurt Destanı: DergiPark Makale PDF 
- Kurt Sembolizmi: Wikipedia – Wolf in Mythology

Oğuz Kağan Destanı, Türk topluluklarının atası kabul edilen Oğuz Kağan'ın doğumu, olağanüstü güçleri, yeryüzünü fetheden seferleri ve soyundan gelen Bozok–Üçok şubeleriyle 24 Oğuz boyunun ortaya çıkışını anlatır.

OĞUZ KAĞAN DESTANI (Türklerin Kökeni)

Oğuz Kağan'ın olağanüstü doğumu, tek Tanrı'ya yönelişi, dört yöne yaptığı seferlerle cihan hâkimiyeti idealini kurması ve altı oğlundan türeyen Bozok–Üçok kollarıyla 24 Oğuz boyunun teşkilini anlatan kurucu destandır.



Câmiʿü't-Tevârîh minyatür geleneğinden bir sahne (Paris, BnF) – Kamu malı


Câmiʿü't-Tevârîh'ten hükümdar tasviri (Paris, BnF) – Kamu malı


Tam Metin

Gök ile yerin ayrıldığı çağlarda, Ay Kağan'ın oğlu dünyaya geldi. Çocuğun yüzü gök renginde, ağzı ateş gibi, gözleri gök gibi parlaktı; saçları ve kaşları kapkara idi. Doğduğu gün konuştu: "Ben Oğuz'um," dedi. Kırk gün geçmeden yürüdü, büyüdü, yiğit oldu.

Memlekette halkı yiyip bitiren bir canavar türemişti. Oğuz Kağan tek başına gitti, onunla savaştı ve canavarı öldürdü. Bunun ardından göğe yönelerek dedi: "Ey Tengri! Ben yalnız sana inanırım; yalnız sana kulluk ederim." Oğuz'un bu yönelişi, eski töreyi sürdüren babasıyla arasını açtı. Oğuz ordusunu topladı, savaştı ve tahta geçti.

Günlerden bir gün, gökten mavi bir ışık indi; ışığın içinden güzeller güzeli bir kız çıktı. Oğuz onu aldı; bu hatundan Gün, Ay ve Yıldız adlı üç oğlu oldu.

Bir başka seferinde büyük bir gölün ortasında ulu bir ağaç gördü. Ağacın kovuğunda bir kız vardı; onu da aldı. Ondan da Gök, Dağ ve Deniz adlı üç oğlu oldu. Böylece Oğuz'un altı oğlu tamamlandı.

Oğuz Kağan büyük bir toy (kurultay) kurdu. Ordularını yokladı, beylerini topladı. O gün gök tüylü, gök yeleli bir Kurt çıkageldi; ordunun önünde yürüdü. Oğuz, kurdu kut ve yol gösterici bildi.

Dört Yöne Seferler
Doğuya yürüdü: Ormanları, ırmakları aştı; denize vardı; kentler aldı.
Batıya yürüdü: Dağları geçti; batı denizini gördü.
Kuzeye yürüdü: Buzlu ülkelere ulaştı.
Güneye yürüdü: Sıcak diyarlara indi.

Her seferde kurt ordunun önünde yol gösterdi; Oğuz cihan hâkimiyetini böylece kurdu.

Dönerken altın bir yay ve üç gümüş ok bulundu. Oğuz altın yayı büyük oğullarına, okları küçük oğullarına verdi ve dedi ki: "Yay göktür; ok yerdir. Yay genişletir, ok hedefe varır."

Bozok–Üçok Düzeni ve 24 Boy
Oğuz Kağan altı oğlunu iki kola ayırdı: Büyükler Bozoklar (Gün, Ay, Yıldız), küçükler Üçoklar (Gök, Dağ, Deniz) oldu. Her bir kola bağlı boylara tamga (damga), tuğ ve ongun (totem) verdi; ülkedeki iş ve görevleri paylaştırdı. Böylece 24 Oğuz boyu teşkil edildi.

Ömrünün sonuna geldiğinde büyük bir toy daha verdi. Oğullarını, beylerini topladı ve şöyle vasiyet etti: "Bir olun, töreye uyun; düşmanla savaşın, dostla dost olun; kut'u kaybetmeyin." Duasını eder etmez Oğuz Kağan göçtü.

Akademik Değerlendirme
- Metin tabakaları: Uygur harfli doğu rivayeti İslâmiyet öncesi motifleri daha saf korur; Reşidüddin versiyonu ise Oğuz'u Nuh–Yafes silsilesine bağlar.
- Siyaset teorisi: Cihan hâkimiyeti ve merkezî töre düşüncesi, destanı kurucu metin yapar.
- Boy düzeni: Ebu'l-Gazi'nin Şecere rivayetleri 24 boyu sistematikleştirir.

Kaynaklar
- Uygur harfli rivayet: Oğuz Kağan Destanı – nüshalar ve değerlendirme
- Oğuz boyları: Ebu'l-Gazi Bahadır Han – Şecere-i Terâkime (Archive.org)
- Minyatürler: Wikimedia Commons (Kamu malı)

.Oğuz Kağan Destanı, Türk topluluklarının atası kabul edilen Oğuz Kağan'ın doğumu, olağanüstü güçleri, yeryüzünü fetheden seferleri ve soyundan gelen Bozok–Üçok şubeleriyle 24 Oğuz boyunun ortaya çıkışını anlatır.

OĞUZ KAĞAN DESTANI (Türklerin Kökeni)

Oğuz Kağan'ın olağanüstü doğumu, tek Tanrı'ya yönelişi, dört yöne yaptığı seferlerle cihan hâkimiyeti idealini kurması ve altı oğlundan türeyen Bozok–Üçok kollarıyla 24 Oğuz boyunun teşkilini anlatan kurucu destandır.

---

Câmiʿü't-Tevârîh minyatür geleneğinden bir sahne (Paris, BnF) – Kamu malı


Câmiʿü't-Tevârîh'ten hükümdar tasviri (Paris, BnF) – Kamu malı

---

Tam Metin

Gök ile yerin ayrıldığı çağlarda, Ay Kağan'ın oğlu dünyaya geldi. Çocuğun yüzü gök renginde, ağzı ateş gibi, gözleri gök gibi parlaktı; saçları ve kaşları kapkara idi. Doğduğu gün konuştu: "Ben Oğuz'um," dedi. Kırk gün geçmeden yürüdü, büyüdü, yiğit oldu.

Memlekette halkı yiyip bitiren bir canavar türemişti. Oğuz Kağan tek başına gitti, onunla savaştı ve canavarı öldürdü. Bunun ardından göğe yönelerek dedi: "Ey Tengri! Ben yalnız sana inanırım; yalnız sana kulluk ederim." Oğuz'un bu yönelişi, eski töreyi sürdüren babasıyla arasını açtı. Oğuz ordusunu topladı, savaştı ve tahta geçti.

Günlerden bir gün, gökten mavi bir ışık indi; ışığın içinden güzeller güzeli bir kız çıktı. Oğuz onu aldı; bu hatundan Gün, Ay ve Yıldız adlı üç oğlu oldu.

Bir başka seferinde büyük bir gölün ortasında ulu bir ağaç gördü. Ağacın kovuğunda bir kız vardı; onu da aldı. Ondan da Gök, Dağ ve Deniz adlı üç oğlu oldu. Böylece Oğuz'un altı oğlu tamamlandı.

Oğuz Kağan büyük bir toy (kurultay) kurdu. Ordularını yokladı, beylerini topladı. O gün gök tüylü, gök yeleli bir Kurt çıkageldi; ordunun önünde yürüdü. Oğuz, kurdu kut ve yol gösterici bildi.

Dört Yöne Seferler
Doğuya yürüdü: Ormanları, ırmakları aştı; denize vardı; kentler aldı.
Batıya yürüdü: Dağları geçti; batı denizini gördü.
Kuzeye yürüdü: Buzlu ülkelere ulaştı.
Güneye yürüdü: Sıcak diyarlara indi.

Her seferde kurt ordunun önünde yol gösterdi; Oğuz cihan hâkimiyetini böylece kurdu.

Dönerken altın bir yay ve üç gümüş ok bulundu. Oğuz altın yayı büyük oğullarına, okları küçük oğullarına verdi ve dedi ki: "Yay göktür; ok yerdir. Yay genişletir, ok hedefe varır."

Bozok–Üçok Düzeni ve 24 Boy
Oğuz Kağan altı oğlunu iki kola ayırdı: Büyükler Bozoklar (Gün, Ay, Yıldız), küçükler Üçoklar (Gök, Dağ, Deniz) oldu. Her bir kola bağlı boylara tamga (damga), tuğ ve ongun (totem) verdi; ülkedeki iş ve görevleri paylaştırdı. Böylece 24 Oğuz boyu teşkil edildi.

Ömrünün sonuna geldiğinde büyük bir toy daha verdi. Oğullarını, beylerini topladı ve şöyle vasiyet etti: "Bir olun, töreye uyun; düşmanla savaşın, dostla dost olun; kut'u kaybetmeyin." Duasını eder etmez Oğuz Kağan göçtü.

---

Akademik Değerlendirme
- Metin tabakaları: Uygur harfli doğu rivayeti İslâmiyet öncesi motifleri daha saf korur; Reşidüddin versiyonu ise Oğuz'u Nuh–Yafes silsilesine bağlar.
- Siyaset teorisi: Cihan hâkimiyeti ve merkezî töre düşüncesi, destanı kurucu metin yapar.
- Boy düzeni: Ebu'l-Gazi'nin Şecere rivayetleri 24 boyu sistematikleştirir.

---

Kaynaklar
- Uygur harfli rivayet: Oğuz Kağan Destanı – nüshalar ve değerlendirme
- Oğuz boyları: Ebu'l-Gazi Bahadır Han – Şecere-i Terâkime (Archive.org)
- Minyatürler: Wikimedia Commons (Kamu malı)

Oğuz Türklerinin destan kahramanı ve bilgesi. Dede Korkut hikâyeleri onun çevresinde şekillenir. Hem öğretici hem koruyucu figür olarak görülür.
Kaynak: Dede Korkut Kitabı

Soğuk ve kışın ruhu olarak bilinir. Kış aylarında doğayı ve insanları etkileyen soğuk havanın simgesidir. Kış mitolojisinde önemli bir figürdür.
Kaynak: Türk Mitolojisi Ansiklopedisi

Gökyüzü tanrısı, iyilik ve bolluk tanrısıdır. Gökte yaşar ve insanlara iyilik getirir. İnsanların dualarını dinleyerek koruma sağlar.
Kaynak: Bahaeddin Ögel – Türk Mitolojisi I

Yeraltı dünyasının hükümdarı ve kötülüğün temsilcisi olarak kabul edilir. İnsan ruhlarını yargılar ve ceza verir. Karanlık, ölüm ve ceza ile ilişkilendirilir.
Kaynak: Türk Mitolojisi – Prof. Dr. Deniz Karakurt

Türk mitolojisinde doğum, bereket ve çocukların koruyucu ruhu olan kutsal dişi varlık. Gökyüzü Tanrısı Tengri'nin kızıdır. Genellikle beyaz kuş suretinde tasvir edilir. (Hüma Kuşu ile bağlantılıdır.)
Kaynak: Bahaeddin Ögel – Türk Mitolojisi I